Axloqshunoslikning global muammolari va texnikaviy muhitning inson hayotiga ta’siri
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17116412Ключевые слова:
Texnologiya etikasi; axloqshunoslik; texnika estetikasI; mas’uliyat etikasi; kuzatuv kapitalizmi; axborot etikasi; sun’iy intellekt; algoritmik adolat; dizayn; raqamli boshqaruvАннотация
Ushbu maqola texnika va raqamli muhitning jadallashuvi natijasida yuzaga kelayotgan global axloqiy
muammolarni
tahlil qiladi. Bir tomondan, texnika estetikasining (dizayn, interfeys, mehnat va turmush go‘zalligi) kundalik
hayotga chuqur singib borishi, ikkinchi tomondan esa algoritmik boshqaruv, kuzatuv kapitalizmi, ma’lumotlar suvereniteti,
sun’iy intellekt hamda avtomatlashtirishning normativ oqibatlari yoritiladi. Tadqiqot Hans Yonasning mas’uliyat etikasi,
Langdon Vinnerning “artefaktlarning siyosati”, Jak Ellulning “texnika avtonomiyasi”, Shoshanna Zuboffning kuzatuv kapitalizmi,
Luchano Floridining axborot etikasi hamda UNESCO va IEEE me’yoriy hujjatlariga tayangan holda konseptual
yondashuvni taklif etadi. Maqolada, shuningdek, o‘zbek estetika maktabi doirasida texnika estetikasining ijtimoiy-ma’naviy
vazifalari ham muhokama qilingan. Natijada “Mas’uliyat – Dizayn – Boshqaruv” (MDB) triadasi integrativ model sifatida
ilgari surilgan: (1) uzoq oqibatlarga yo‘naltirilgan mas’uliyat etikasi, (2) qadriyatga yo‘naltirilgan dizayn va texnika estetikasining
uyg‘unligi, (3) ma’lumotlar va algoritmlarni boshqarishda adolat va hisobdorlik tamoyillari. Ushbu ramka individual
xulq-atvor, tashkilot siyosatlari va davlat me’yorlarida qo‘llanishi mumkin. [Sher, 2007–217]; [Jonas, 1984–11];
[Winner, 1980–121]; [Ellul, 1964–133]; [Zuboff, 2019–13]; [Floridi, 2005–189]; [IEEE, 2018–27]; [UNESCO, 2021–7].
Библиографические ссылки
1. Ellul, J. (1964). The Technological Society. Vintage Books. (Alohida boblar: “The Autonomy of Technique”).
2. Floridi, L. (2005). “The Ontological Interpretation of Informational Privacy.” Ethics and Information Technology, 7(4),
185–200.
3. IEEE (2018). Ethically Aligned Design: A Vision for Prioritizing Human Well-being with Autonomous and Intelligent
Systems (Ver. 2, Candidate Recommendation).
4. Jonas, H. (1984). The Imperative of Responsibility: In Search of an Ethics for the Technological Age. University of
Chicago Press.
5. Sher, A. (2007). Nafosat falsafasi. Toshkent: Oliy va O‘rta maxsus ta’lim vazirligi. (Darslik).
6. UNESCO (2021). Recommendation on the Ethics of Artificial Intelligence.
7. Weizenbaum, J. (1976). Computer Power and Human Reason: From Judgment to Calculation. W. H. Freeman.
8. Winner, L. (1980). “Do Artifacts Have Politics?” Daedalus, 109(1), 121–136.
9. Zuboff, S. (2019). The Age of Surveillance Capitalism. PublicAffairs.
Загрузки
Опубликован
Выпуск
Раздел
Лицензия
Copyright (c) 2025 MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI JURNALI
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution» («Атрибуция») 4.0 Всемирная.
